USTC

De Universal Short Title Catalogue (USTC) is een database met (in theorie) alle boeken gedrukt in Europa vanaf de uitvinding van de boekdrukkunst tot het einde van de zestiende eeuw. De database brengt de gegevens van gevestigde nationale bibliografische projecten bij elkaar.

 

HPB Database

De HPB Database (Hand Press Book Database) is een gestaag groeiende verzameling catalogusbestanden van grote Europese en Noord-Amerikaanse wetenschappelijke bibliotheken met betrekking tot items van Europese boeken uit de handpersperiode (c.1455-c.1830). Het is de bedoeling dat, nu de digitalisering van collecties vordert, meer en meer catalogusbeschrijvingen een directe verwijzing krijgen naar online gepubliceerde full-text bestanden.
De database is beschikbaar via de digitale collecties van de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag (daar getiteld 'Heritage of the Printed Book Database')

ISTC

De Incunabula Short Title Catalogue (ISTC) is een databestand van Europese boeken uit de vijftiende eeuw: ca. 30.000 incunabelen (uitgezonderd blokboeken en dergelijke, maar inclusief verkeerd toegeschreven 16de-eeuwse drukken). Handig zijn in ieder geval de verwijzingen per titel naar de belangrijkste literatuur. Indien relevant wordt er bovendien een link gegeven naar een digitale versie van het boek.

ESTC

De English Short Title Catalogue (ESTC) is te beschouwen als de Engelse versie van de STCN. De database bevat de beschrijvingen van Engelse publicaties uit 1473-1800: merendeels Engelstalig en gepubliceerd in het Verenigd Koninkrijk, Ierland en Noord Amerika.

STCN

De Short-Title Catalogue, Netherlands (STCN) is de Nederlandse retrospectieve bibliografie 1540-1800. Het gaat om beschrijvingen van gedrukte werken die tot 1800 in Nederland zijn verschenen, en van alle boeken die buiten Nederland in de Nederlandse taal zijn gepubliceerd. De STCN wordt gemaakt op basis van de collecties van bibliotheken in en buiten Nederland.

British Armorial Bindings (BAB)

De 'British Armorial Bindings' is een database van alle wapenschilden en andere heraldische tekens die Britse eigenaren op de banden van hun boeken hebben laten zetten. Het is een veelzijdige online onderzoeksinstrument dat kosteloos kan worden geraadpleegd. Het is zeer handig voor wetenschappers die zich met de herkomst van boeken bezighouden of de vorming en verspreiding van verzamelingen. In februari 2012 bevatte de databank meer dan 3300 wapens van bijna 1900 verschillende particulier en institutionele eigenaren. Steeds wordt aangegeven waaruit de wapenschilden afkomstig zijn.

De database kan worden doorzocht op beeldelementen verwerkt in de wapenschilden, op eigenaar of de naam van de boekbinder. Er kan echter ook gezocht worden op de naam van de auteur van wie titels in de database verwerkt zijn, omdat er op een of meer exemplaren van zijn titels een wapenschild voorkomt. De lijst met auteurs is ook te sorteren op titel of jaar. Zo kan de database ook gebruikt worden voor het onderzoek naar verzamelaars of de eigenaren van specifieke titels.

'Provenance marks in manuscripts'

Deze website geeft toegang tot afbeeldingen met aantekeningen die enkele handelaren en verzamelaars in hun handschriften maakten. Daarnaast enkele afbeeldingen van beschrijvingen uit verkoopcatalogi van verschillende handelaren. De afbeeldingen zijn bedoeld als hulpmiddel bij het ​​identificeren van de herkomst van de boeken. Misschien dat het catalogiseerders ook zal aanmoedigen om schijnbaar betekenisloze inscripties in hun beschrijvingen over te nemen.

MMDC

De database MMDC (Mediëval Manuscripts in Dutch Collections) bevat beschrijvingen van alle middeleeuwse westerse handschriften tot en met c. 1550 geschreven in het Latijnse schrift en bewaard in de publieke en semi-publieke collecties in Nederland: bibliotheken, musea, archieven, collecties van kloosterorden en sommige particuliere instellingen.
Het gaat om alle literaire, historiografische, academische, hagiografische, en (para-) liturgische teksten, artes teksten, ego-documenten, enz. geschreven in het Latijn of een van de West-Europese volkstalen. Fragmenten van handschriften zijn alleen opgenomen indien dat mogelijk was en de teksten op het fragment herkenbaar zijn of ze reeds zijn gecatalogiseerd als object. Archiefdocumenten en brieven worden niet opgenomen, behalve wanneer ze onderdeel zijn van een ander opgenomen manuscript.

Op de website van MMDC staan daarnaast onder meer een paleografische atlas, een online versie van het standaardwerk Manuscrits datés conservés dans les Pays-Bas (in meerdere delen) en Kneep en Binding, te gebruiken bij de beschrijving van oude boekbanden.

Archieven: Poorterboeken Amsterdam online

Om de vraag te beantwoorden welke boekdrukkers en boekverkopers in een stad werkzaam waren, zijn de poorterregister een informatieve bron. Boekdrukkers en boekverkopers moesten namelijk lid zijn van een gilde, en dat kon alleen als men poorter van de stad was.

Sinds enige tijd zijn de Poorterboeken van de stad Amsterdam uit de periode 1531-1652 online te raadplegen (zie hier). Zoeken kan op eigennaam, maar ook op datum en locatie. Bij het zoeken op 'overige gegevens' kan een beroepsnaam worden ingevuld. Zoek maar eens op boek*, plaat* of kaart*

ePistolarium

ePistolarium is een nieuwe, innovatieve tool voor onderzoek naar geleerdencorrespondenties uit de 17e eeuw. De website presenteert brieven die geleerden in de 17e-eeuwse Republiek aan elkaar en aan collega’s in het buitenland schreven.

Zie hier

Voor een video-uitleg over het gebruik van de website, zie hier.

Gedigitaliseerde Middeleeuwse handschriften

Op zoek naar gedigitaliseerde Middeleeuwse handschriften?

Giulio Menna werkt aan een digitale kaart om deze handschriften eenvoudig online te kunnen vinden. De kaart geeft aan welke bibliotheken (een deel van) hun middeleeuwse handschriften publiek beschikbaar hebben gesteld. Elke stip is een bibliotheek met een link naar de website met gedigitaliseerde manuscripten.

 

Zie: http://sexycodicology.net/blog/digitized-medieval-manuscripts-online/

en: http://mapsengine.google.com/map/viewer?mid=zvs8K4HrZzXQ.k8b7YeXYiSqE

 

Obreen online

Ook het Archief voor Nederlandsche kunstgeschiedenis van Fr. D.O. Obreen is tegenwoordig online te bekijken en belangrijker nog, te doorzoeken. Dit keer via de Universiteitsbibliotheek Utrecht.

Het betreft een werk in zeven delen, uitgegeven tussen 1880 en 1888, bestaande uit een verzameling berichten en mededelingen over onder meer Nederlandse schilders, plaatsnijders, stempelsnijders, landmeters, kaartmakers, verlichters, lettersnijders, schoonschrijvers en boekbinders.

Zie hier
Of hier

Jaarboek voor Nederlandse boekgeschiedenis (online)

Sinds enige tijd is het Jaarboek voor Nederlandse boekgeschiedenis (jaargang 1 t/m 15, 1994-2008) online te lezen via de dbnl. Altijd handig om even wat op te zoeken.

Biblia Sacra

Biblia Sacra is een elektronische bibliografie van in Nederland en België gedrukte bijbels. Deze bibliografie bevat uitgebreide beschrijvingen en talrijke reproducties van typografisch en  iconografisch materiaal. De website geeft informatie over zowel de editie als de individuele  exemplaren, zoals provenance en boekbanden. Andere belangrijke gegevens in de bibliografie betreffen bijbelillustraties, lettertypes, voorwoorden, vertalers, drukkers en vorige bezitters.

Biblia Sacra biedt simpele en uitgebreide zoekmethoden en diverse bladeropties om de gebruiker te helpen. Biblia Sacra is een zeer uitgebreide database, geschikt voor verschillende onderzoeksdoeleinden. De informatie zal de komende jaren steeds worden uitgebreid.

De database kan worden doorzocht op onder meer titel, taal en op de bijbelboeken die in de editie zijn opgenomen. Er kan worden gezocht op naam van de vertaler, de uitgever, de drukker of de kunstenaar en daarnaast op de plaats van uitgave, het jaar van uitgave of, en daar ben ik zelf erg blij mee, op illustratieonderwerp.

Resoluties van de Staten-Generaal 1576-1625, 1626-1630

Al vanaf het eind van de zestiende eeuw vroegen boekverkopers, drukkers, graveurs, prentuitgevers en auteurs bij de Staten Generaal privileges aan. Privileges functioneerden als copyright: de aanvrager kreeg het alleenrecht om voor een bepaalde periode in een bepaalde regio een bepaald prentontwerp of een bepaalde tekst te publiceren en te verkopen. Er bestonden ook algemene privileges die al het werk van een uitgever beschermden. Een privilege gaf een werk ook een, weliswaar niet officiële, goedkeuring. Dat blijkt als de Staten Generaal een werk waarvoor privilege was aangevraagd eerst laten visiteren en indien zij op inhoudelijke gronden de aanvraag afwezen. Een enkele keer gebruikten de Staten Generaal haar macht om een werk te verbieden.
Lokale, regionale, provinciale en nationale overheden (dus ook de Staten Generaal) waren voor boek- en prentverkopers ook klanten aan wie iets verdiend kon worden. Niet zelden werden werken aan de Staten Generaal opgedragen en aangebonden en hoopte men dat zij één of meer exemplaren zouden afnemen en/of een beloning zouden geven.

Voor onderzoek op dit gebied zijn de resoluties van de Staten Generaal een interessante bron. Goed nieuws dus dat de serie Resolutiën Staten-Generaal, eenentwintig delen uit de Rijks Geschiedkundige Publicatiën (veertien delen uit de Oude Reeks (OR) 1576-1609 en zeven delen uit de Nieuwe Reeks (NR) 1610-1625) al enige tijd digitaal beschikbaar zijn. De delen werden ingescand en zijn met behulp van OCR doorzoekbaar.
Ook de besluiten van de Staten-Generaal van 1 januari 1626 tot en met 15 mei 1630 zijn toegankelijk gemaakt voor historisch onderzoek. Van de ongedrukte en niet van bruikbare contemporaine indices voorziene resoluties zijn elektronisch doorzoekbare samenvattingen in modern Nederlands gemaakt.

Schoenberg DataBase van Manuscripten (SDBM)

De Schoenberg Database van Manuscripten (SDBM) vergemakkelijkt de zoektocht naar de herkomst en huidige locatie van middeleeuwse manuscripten, handschriften van voor 1600 bestaande uit minimaal vijf folia.
De informatie op de website is afkomstig uit meer dan 12.000 veiling- en verkoopcatalogi, inventarissen, catalogi van institutionele en particuliere collecties, en andere documenten die de verkoop en locaties van deze handschriften beschrijven. Er wordt regelmatig informatie aan de database toegevoegd.

Meer informatie over de mogelijkheden.

Tijdschriften.kb.nl

Vanaf 15 februari zijn 1,5 miljoen pagina’s van 80 Nederlandse tijdschriften online beschikbaar en doorzoekbaar. Het zijn tijdschriften uit de periode 1850–1940 op het gebied van taal, literatuur, religie, wetenschap, recht, politiek, cultuur, onderwijs en sport. Ze komen uit de collecties van de KB, de Bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam, de Openbare Bibliotheek Amsterdam, het Haags Gemeentearchief en de Onderwijsinspectie.

De opgenomen tijdschriften zijn voor onderzoekers uit verschillende disciplines interessant.
Een kleine selectie:

-Bibliotheekleven: orgaan der Centrale Vereeniging voor Openbare Leeszalen en Bibliotheken en van de Nederlandsche Vereeniging van Bibliothecarissen en Bibliotheekambtenaren 1916-1939

-Het boek: tweede reeks van het tijdschrift voor boek- en bibliotheekwezen 1912-1939
-Boekzaal der geleerde wereld, of Tijdschrift voor letterkundigen 1811-1816
-Maandblad voor bibliotheekwezen 1913-1915
-Nieuwsblad voor den boekhandel 1834-1939
-Tijdschrift voor boek- en bibliotheekwezen 1903-1911

De webdienst zal geregeld aangevuld worden met tijdschriften die gedigitaliseerd worden binnen Metamorfoze, het nationaal programma voor het behoud van papieren erfgoed.

http://tijdschriften.kb.nl

Annotated Books Online (ABO)

Lezers laten sporen achter in boeken. Namen, aantekeningen, opmerkingen en markeringen in oude drukken geven een beeld van de historische lezer en gebruiker van boeken. ABO (Annotated Books Online) is een digitale onderzoeksomgeving waar boeken met bijzondere leessporen ontsloten worden. Onderzoekers kunnen er oude drukken met bijzondere leessporen raadplegen en verrijken met nieuwe gegevens. Met behulp van innovatieve software kunnen zij niet alleen de notities van oude lezers vergelijken, maar deze ook bewerken en digitaal beschikbaar maken en vertalen. De boeken die zijn opgenomen in Annotated Books Online zijn afkomstig uit universitaire collecties vanuit de hele wereld en is ook daarom uniek.

STCV linkt naar integraal gedigitaliseerde exemplaren

De Short Title Catalogus Vlaanderen, de bibliografie van het in Vlaanderen gedrukte boek vóór 1801, neemt sinds dit jaar links op naar integraal gedigitaliseerde exemplaren van werken die in de databank zijn beschreven. Hierdoor is het mogelijk vanuit een STCV-record ineens een digitaal exemplaar te raadplegen. In eerste instantie werden 1042 van de Universiteitsbibliotheek Gent opgenomen. Ondertussen heeft ook de Universiteitsbibliotheek Antwerpen links naar 152 gedigitaliseerde exemplaren toegevoegd. Het betreft exemplaren uit zowel de afdeling Historische Collecties van de Universiteitsbibliotheek als uit de bibliotheek van het Ruusbroecgenootschap.
De bibliotheek, die op het moment druk doende is delen van haar collectie te scannen voor onder meer het Flandrica.be-project, zal in de toekomst links naar nieuw gedigitaliseerde exemplaren consequent doorgeven voor opname in STCV.
Wie in STCV gericht wil zoeken naar gedigitaliseerde exemplaren, kan gebruik maken van een filter op het scherm 'Geavanceerd zoeken'. Bij een zoekopdracht kunt u aangeven dat u alleen titels wilt zien waarvoor een online kopie beschikbaar is.

Leiden UB: Digital Special Collections

Via de website Digital Special Collections van de Universiteitsbibliotheek Leiden kunnen meerdere handschriften, oude drukken online worden bekeken.

Zie bijvoorbeeld de hoogtepunten van de Middelnederlandse literatuur uit de bibliotheek:
- Dirc Potter: Der minnen loep (hs. LTK 205)
- Hendrik van Veldeke: Servaeslegende (hs. BPL 1215)
- Lodewijk van Velthem: Voortzetting van de Spiegel historiael (hs. BPL 14 E)
- Godfried van Wevel: Vanden twaelf dogheden (hs. LTK 1029)
- Ferguut, Diederic van Assenede: Floris ende Blanchefloer, Der historien bloeme (levensverhalen van de twaalf discipelen op rijm), Esopet,Dietsche doctrinale (hs. LTK 191)
- Jan de Weert: Nieuwe doctrinael, Lied op de moord op Floris V(hs. LTK 194)
- Roman van Heinric ende Margrietevan Limborch en Penninc en Pieter Vostaert: Roman van Walewein (hs. LTK 195)
- Den spyeghel der salicheyt van Elckerlijc (ex. 1497 H 14)

The Belgian War Press

The Belgian War Press is het resultaat van een grootschalige project om Belgische kranten digitaal te bewaren en te ontsluiten. Op de nieuwe website staan enkele honderden vrij consulteerbare titels van Belgische clandestiene bladen uit de beide wereldoorlogen: La Voix des Belges, De Werker, België Vrij, La Libre Belgique en vele andere nieuwsbladen die in het geheim werden geschreven, gedrukt en verspreid.

De website bevat niet alleen een virtuele collectie oorlogspers, maar is tevens een geactualiseerde catalogus van alle bekende clandestiene en gecensureerde kranten en tijdschriften uit beide wereldoorlogen in België. Omwille van de beperkingen die het auteursrecht oplegt, kan op enkel de clandestiene pers uit de beide wereldoorlogen via internet geraadpleegd worden. De gecensureerde pers is te raadplegen in de leeszaal van het SOMA in Brussel.

Flandrica.be

Flandrica.be is een portaalsite met integraal gedigitaliseerd materiaal uit Vlaamse erfgoedbibliotheken. De zes partners van de Vlaamse Erfgoedbibliotheek selecteerden uit hun enorme collecties enkele honderden bijzondere stukken. Die werden elk in hun geheel gedigitaliseerd en van commentaar voorzien. Het corpus bestaat uit 'Flandrica', publicaties geproduceerd in Vlaanderen of handelend over Vlaanderen, en unica uit het Vlaams patrimonium zoals handschriften. Ze werden gesorteerd naar thema, plaats en periode en ook in digitale rondleidingen gegroepeerd. De database bevat kostbare manuscripten, werk van de groten uit de literatuur, kookboeken, liedjesteksten, catechismussen, studentenaantekeningen en ander historisch materiaal vanaf de Middeleeuwen tot heden.

Verwacht: Ina Kok, Woodcuts in Incunabula Printed in the Low Countries

De meest diepgaande studie over de houtsneden in incunabelen is het proefschrift van Ina Kok uit 1994: De houtsneden in de incunabelen van de lage landen 1475 - 1500 : inventarisatie en bibliografische analyse. Hieruit blijkt onder meer dat houtsneden door drukkers onderling geruild werden en vele malen hergebruikt, al of niet verzaagd, of gecombineerd met andere houtsneden.

Het proefschrift van Ina Kok, nu conservator van Stadsarchief en Athenaeumbibliotheek (SAB) Deventer, was slechts in enkele exemplaren beschikbaar. Dankzij het SAB en Hes & De Graaf Publishers verschijnt het werk nu in een Engelstalige editie, met illustraties van alle gedrukte houtsnedes, bijgewerkt, herzien en beter toegankelijk gemaak.

 

Verwacht: Frits van Oostrom, Wereld in Woorden

Het is bijna zover…
In 2006, tijdens mijn studie Nederlandse taal en letterkunde aan de Universiteit van Utrecht, verschenen de eerste delen van de reeksGeschiedenis van de Nederlandse literatuur. Na ruim vijftig jaar was er een begin van een nieuwe, chronologische geschiedenis van de Nederlandse literatuur. Het eerste deel, Stemmen op schrift, over de Middelnederlandse letterkunde tot 1300, werd geschreven door Frits van Oostrom. Ik las het in een week uit, omdat Van Oostrom er zo goed in geslaagd was een boeiend verhaal te vertellen. Ik kocht en las in de jaren daarna ook de andere delen van de reeks, geschreven door Hugo Brems, Herman Pleij, Karel Porteman en Mieke Smits-Veldt, Wim van den Berg en Piet Couttenier, maar ik wachtte vooral op het tweede deel van Van Oostrom. Inmiddels ben ik afgestudeerd, heb ik de master Boekwetenschap en Handschriftenkunde aan de Universiteit van Amsterdam voltooid en werk ik aan een dissertatie over de boek- en prentuitgever Nicolaes de Clerck (1599-1623). Ik begrijp nu des te meer hoe lastig het is een boek als dat van Van Oostrom te schrijven en hoeveel tijd dat in beslag neemt. Aan andere liefhebbers van het werk van Frits van Oostrom, kan ik nu meedelen dat zijn tweede deel binnenkort in de winkel ligt.

Het nieuwe boek van Frits van Oostrom, Wereld in Woorden, een geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1300-1400, verschijnt officieel op 5 februari bij Uitgeverij Bert Bakker en zal worden gepresenteerd in Gent (meer informatie). Naar verwachting zal het boek omstreeks 1 februari in de Nederlandse boekhandel verkrijgbaar zijn. Voor iedereen die niet kan wachten. Het openingshoofdstuk kan online worden gelezen. Rond de verschijning van het boek is tevens een reeks lezingen voorzien. Zie voor het overzicht hiervan de spreekagenda.

Zie ook:
http://www.fritsvanoostrom.nl/
http://www.fritsvanoostrom.nl/publicaties/boek-in-wording