Hallo, welkom op mijn blog! Mijn naam is Irene Schrier. Ik studeerde Nederlandse taal en cultuur aan de Universiteit van Utrecht en volgde de master Boekwetenschap en Handschriftenkunde aan de Universiteit van Amsterdam. Momenteel werk ik aan een proefschrift over de Delftse prentuitgever en boekuitgever Nicolaes de Clerck (1569/70-1623). Tijdens zo'n onderzoek is het van belang om op de hoogte te zijn van alle mogelijkheden en vooral ook om op de hoogte te blijven van de nieuwste handboeken, databases, ontwikkelingen en onderzoeken van anderen. De mogelijkheden online veranderen snel, en ook al zijn gedigitaliseerde oude drukken en materialen niet te vergelijken met de echte, de virtuele werken kunnen zeker behulpzaam zijn. Zo ontstond het idee om deze website te beginnen.
En wie weet hebben anderen nog tips voor mij...
Mijn onderzoek naar Nicolaes de Clerck:
De Noordelijke Nederlanden ontwikkelde zich aan het eind van de zestiende en de zeventiende eeuw als een belangrijke uitgever van gedrukte teksten en beelden, in de vorm van boeken en prenten. Hoewel zowel het boekbedrijf als het prentbedrijf object van onderzoek is geweest, is er minder aandacht besteed aan het gegeven dat de productie, de verspreiding en het gebruik van deze media nauw met elkaar verbonden waren. Uitgevers, verkopers en consumenten uit de zestiende, zeventiende en ook achttiende eeuw hebben een minder groot onderscheid gemaakt tussen boek en prent dan in het huidige onderzoek gesuggereerd wordt. Niet omdat het ontkend wordt, maar omdat boek- en prentbedrijf nauwelijks in samenhang worden bestudeerd. In mijn proefschrift zal ik de relaties tussen het boek- en prentbedrijf inventariseren en ga ik in op de casus Nicolaes de Clerck. Deze boekuitgever, prentuitgever en prentdrukker en verkoper was actief in Delft vanaf 1593 tot en met zijn dood in 1623. Ik vertel over zijn leven en zijn bedrijf, zijn boek- en prentuitgaven, de productie van die werken, zijn activiteiten bij de verspreiding ervan en het netwerk van uitgevers en verkopers waarbinnen hij functioneerde. Ook wordt zijn aandeel in de productie van werken verschenen bij andere boekuitgevers besproken. Het onderzoek levert ook interessante informatie op over onder andere de uitgeefgeschiedenis van het historiewerk van Emanuel van Meteren, het gebruik van portretgravures als boekillustratie en de handel in en het hergebruik van koperplaten.
 |
| Afb. 2 |
Omdat Nicolaes de Clerck illustratiemateriaal leverde aan andere boekuitgevers en zijn naam niet steeds op het titelblad van deze uitgaven wordt vermeld, is de zoektocht naar deze werken moeizaam. Om die reden vraag ik iedereen die illustraties tegenkomt met het adres 'N. de Clerck exc.' mij daarover te informeren. Nicolaes leverde op grote schaal portretgravures. Ze zijn goed te herkennen (zie afb.1). De platen waarmee deze portretten zijn gedrukt, werden na Nicolaes' dood door anderen gebruikt. Ook komen de platen sterk aangepast voor. Zie bijvoorbeeld afbeeling 2. De plaat werd tot de binnenste ovaalrand versneden en de afgebeelde persoon (hier Georg Basta ) kreeg een nieuwe identiteit. In dit geval werd er een ornamentrand om de prent gedrukt, maar dat gebeurde niet altijd. Wie weet bij welke uitgevers ik zulke portretten verder nog kan vinden?
Nicolaes de Clerck gaf ook losse prenten uit, zoals vele prenten van Jacques de Gheyn II en zijn zoon. Ik ben specifiek op zoek naar een Tiengeboden-prent, een serie van achttien gouverneurs, één grote prent met de Vijf Zintuigen (bestaande uit twee bladen), twaalf prenten voor een borduurboek, twee prenten van of naar David Vinckboons en vier 'Switsers'. Natuurlijk houd ik me aanbevolen voor alle tips!
Wie kent..
Zoals gezegd gaf Nicolaes de Clerck vele portretten uit. De koperplaten werden na zijn dood hergebruikt. In een aantal gevallen werden de platen versneden en aangepast. Tussen deze aangepaste prenten komen prenten voor die ik nog niet kan herleiden tot Nicolaes' oorspronkelijke werk.
In De Grooten Emblemata Sacra van Jan Philipsz Schabaelje uit 1654 komen de volgende drie prenten voor. Het gaat achtereenvolgens om portretten van Anna van Denemarken, paus Paulus V en Jacques Chabannes. Wie weet waar deze koperplaten van deze prenten eerder (in onversneden staat) gebruikt zijn?
Uit het Toonneel der Ambachten van Johan van Nyenborgh, uitgegeven in 1659, komt het volgende portret. Ik heb het vermoeden dat deze prent is gedrukt van een koperplaat die oorspronkelijk van Nicolaes de Clerck was, of een navolging is van zijn portretprenten. De naam van de persoon stond vermoedelijk ooit in de ovaalrand. Deze is in 1659 slechts voor een deel te zien en bovendien is hetgeen wat er van de naam te zien zou zijn doorgekrast. Inmiddels weet ik dat het om het portret van Balthasar Marradas (1560-1638) gaat. Hij was een Spaanse edelman en maarschalk tijdens de Dertigjarige Oorlog. Ook was hij stadhouder van Bohemen. Hoewel ik inmiddels ook verschillende prenten ken die Marradas op dezelfde wijze afbeelden, ben ik nog geen afdrukken tegengekomen van de koperplaat die in 1659 werd aangepast.
