Op 19 januari 2011 maakte het Fries Historisch en Letterkundig Centrum in Leeuwarden, Tresoar, bekend dat de database Extraordinaris compleet is. Deze database die dankzij het werk van de vrijwilliger Anny Bokkinga is verschenen, geeft de boekhistoricus een nieuw hulpmiddel bij zijn archiefonderzoek.
In het archief van de Gewestelijke Bestuursinstellingen van Friesland 1580-1795 (toegang 5) bevinden zich de Registers van betalingsordonnanties op de ontvanger-generaal van de kloostergoederen (inv. 2654-2673). De registers, negentien in totaal, zijn bewaard gebleven over de periode 1592-1646. In de boeken worden uitgaven verantwoord die werden gedaan uit de inkomsten die het gewestelijk bestuur ontving uit de verhuur van oude kloosterbezittingen. Bezittingen die in 1580 door de Staten waren geconfisqueerd. Nauwkeurig gezegd, documenteren de registers de uitvaardiging van betaling-ordonnanties door de Gedeputeerde Staten van Friesland. Deze ordonnanties waren bevelen aan de ontvanger-generaal om bepaalde bedragen uit te betalen. Deze opdrachten mochten echter pas worden uitgevoerd als ze waren goedgekeurd door de Rekenkamer.
Uit het beschikbare geld werden verschillende uitgaven betaald: traktementen, pensioenen, rentebetalingen, aalmoezen, armengeld en andere buitengewone uitgaven. Het is deze laatste categorie die in de nieuwe database is verwerkt. De database is niet alleen een index, maar geeft ook alle transcripties van de stukken, met de vermelding van de exacte vindplaats van de citaten. Persoonsnamen, toponiemen en beroepen zijn ook in gestandaardiseerde vorm aan de bestanden gekoppeld, maar via het zoekscherm wordt gezocht in de gehele tekst. Daardoor is het ook mogelijk om in de transcripties zelf te zoeken (maak desgewenst gebruik van een * om rekening te houden met spellingsvarianten) of om, door in het zoekscherm een jaartal in te typen, alle transcripties uit één register op het scherm te krijgen. Hoewel in het oorspronkelijk document staat op welke datum (dag en maand) de betreffende ordonnantie uitgevaardigd werd, is deze informatie helaas niet in de database verwerkt. Het werk van Anny Bokkinga is ook verschenen in twee boekwerken met als titel Extraordinaris, die behalve een inleiding ook een groot aantal illustraties bevatten. Deze boeken zijn opgenomen in de Collectie Nadere Toegangen op de studiezaal van Tresoar.
Er is van alles in de database te vinden, maar ook veel over uitgaven aan boekverkopers, drukkers, kaartmakers, plaatsnijders, historieschrijvers, predikanten en uitgaven voor de Universiteit van Franeker. Het gaat om beloningen, ‘vereeringe’, en ook om uitbetalingen vanwege het leveren van materiaal. De provinciale drukkers verzorgden vele uitgaven, bijvoorbeeld de theses van de studenten, maar ze leverden ook uitgaven die verschenen waren in boekcentra als Amsterdam, Den Haag en Leiden. Het is dus zeker zaak om niet alleen op de naam van de boekuitgever of -drukker uit de ‘Randstad’ te zoeken. Hier volgen enkele voorbeelden uit de database:
Betalingsordinanties op de Ontvanger Generaal 1610
Citaat:
Jacob Christiaens boeckvercoper t Franeker voor 15 boecken Herbarius Dodoneii t stuck tegens 13 1/2 £ facit t zamen bij ordonnantie d somma van 202 £ 10 st
Standaardtekst:
JAKOB CHRISTIAANS, boekverkoper
Franeker
Bron:
Archief van de Staten van Friesland
Toegang 5
Invnr. 2661
Folio 16v
Wellicht ging het hier om de Nederlandstalige uitgave van het Kruidboek van Dodonaeus dat in 1608 in Leiden bij Franciscus Raphelengius werd uitgegeven. Dit werk werd ook verkocht bij Cornelis Claesz in Amsterdam. Het kan ook gaan om een Latijnse versie van dit werk.
Betalingsordinanties op de Ontvanger Generaal 1609
Citaat:
Dri. Marco Lijclama voer die dedicatie van seeckeren boecke Membrana geintituleert vereert 150 £
Standaardtekst:
dr. MARCUS LYKLEMA
Bron:
Archief van de Staten van Friesland
Toegang 5
Invnr. 2660
Folio 69
Ongetwijfeld het Membranarum van Marcus Lycklama à Nyeholt, waarvan in 1607 het eerste deel verscheen bij Thomas Lambertus Gherlsma in Franeker. Ook het vijfde en zevende deel staan in de STCN, in 1608 verschenen, respectievelijk bij Rombertus Doyema en Sebastianus Smit/Ulderick Balck.
Betalingsordinanties op de Ontvanger Generaal 1614
Citaat:
Dirck Alberts boeckvercoper voer twintich gebonden boecken geintituleert Het Tweede Deel der Lessen Petri Messiae 30 £
Standaardtekst:
DIRK ALBERTS, boekverkoper
Bron:
Archief van de Staten van Friesland
Toegang 5
Invnr. 2663
Folio 29v
Het tweede deel. Petri Messiae dat is De verscheyde[n] lessen was in 1613 verschenen. Het was geschreven door Antony Du Verdier en vertaald en uitgegeven door Jan Leendertsz Berewout in Rotterdam. Een impressumvariant verscheen te Delft bij Adriaen Gerritsz.
Betalingsordinanties op de Ontvanger Generaal 1615
Citaat:
Ten proffijtte vande clercquen vande Hooch Mogende heeren Staten Generael ter saecke van haer schrijven ten dienste van deeses Landtschappe inde maenden 10bris 1614 ende Jan: samt Februaris 1615 gedaen verleent 255 £ 16 st ende gel. gld ten proffijte van Hillebrant Jacobs drucker voor eene geleverde Historie van Emanuel de Metelen ten proffijte van t Landtschap gelevert te saemen ter
somma van 271 £ 16 st
Standaardtekst:
HILLEBRAND JAKOBS, drukker
EMANUEL DE METEREN
Bron:
Archief van de Staten van Friesland
Toegang 5
Invnr. 2664
Folio 28v
Hillebrant Jacobsz van Wou, uitgever en stadsdrukker in Den Haag, heeft meerdere malen het historiewerk van Emanuel van Meteren uitgegeven. Zo ook in 1614: Historie der Neder-landscher ende haerder na-buren oorlogen ende geschiedenissen, tot den iare M.V.I.CXII.
Betalingsordinanties op de Ontvanger Generaal 1616
Citaat:
Abraham vanden Rade ordonnantie ten proffijte van Hendrick Haestens ter saecke
vande dedicatie van 20 exemplaren belangende ofte inhoudende die Nederlandtsche
Beroerten ter somma van 47 £
Standaardtekst:
ABRAHAM VANDEN RADE
HENDRIK
Nederland
Bron:
Archief van de Staten van Friesland
Toegang 5
Invnr. 2665
Folio 71
In de STCN staat het werk: Oorsprong en voortgang der Nederlandtscher beroerten ende ellendicheden geschreven door Johannes Gysius. Het verscheen in 1616 zonder naam van de drukker of uitgever, maar het vermoeden bestaat dat het door Henrick Haestens uit Leiden werd uitgegeven. Deze betalingsordonnantie lijkt dat te bevestigen. Abraham van den Rade was boekuitgever in Leeuwarden.
Betalingsordinanties op de Ontvanger Generaal 1616
Citaat:
Mr. Michiel Mierevelt schilder tot Delft ende Boetius Adams plaatsnijder tot Amsterdam ter saecke van enige geleverde conterfeijtselen ordonnantie gepasseert van 30 £
Standaardtekst:
MICHIEL MIEREVELT, schilder, plaatsnijder
BOTE ADAMS
Delft, Amsterdam
Bron:
Archief van de Staten van Friesland
Toegang 5
Invnr. 2665
Folio 70
Ook prenten werden aan de Provincie Friesland geleverd. In dit geval enkele portretten van ene Boethius Adams, gegraveerd naar de schilder Michiel van Mierevelt.
Betalingsordinanties op de Ontvanger Generaal 1617
Citaat:
Dirck Albertszn boeckvercoper deser steede als volmacht van Willem Jans tot Amsterdam voor t offereren aan deser Collegie van seeckere Constrijcke Aerdcloot mit een Hemelsche Spaera van seer grote vorme ordonnantie gepasseert van een hondert ses ende vijftich car gld 156 £
Standaardtekst:
DIRK ALBERTS, boekverkoper
WILLEM JANS
Amsterdam
Bron:
Archief van de Staten van Friesland
Toegang 5
Invnr. 2665
Folio 78v
Willem Jansz Blaeu komt ook in de registers voor. Hij blijkt in dit geval een volmacht te hebben gegeven aan Dirck Albertsz, boekverkoper in Leeuwarden. Het ging hier vermoedelijk om zijn globepaar uit 1616. Deze globes hadden een doorsnede van 68 centimeter.
Betalingsordinanties op de Ontvanger Generaal 1623
Betalingsordinanties op de Ontvanger Generaal 1623
Citaat:
Durck Albertszn voort leveren van sesthien caerten vande Tijrannie van duc d Alba op satijn gedruckt 96 £
Standaardtekst:
DIRK ALBERTS
Bron:
Archief van de Staten van Friesland
Toegang 5
Invnr. 2666
Folio 56v
Hier gaat het vermoedelijk om een prent van Willem Jacobsz Delff, uitgegeven bij Jan Pietersz van der Venne in Middelburg. De prent is een allegorie op de tirannie van de hertog van Alva in de Nederlanden.
Betalingsordinanties op de Ontvanger Generaal 1626
Citaat:
Dierck Alberts ter saecke vande leverantie van 16 caerten vande begraffenisse van sijn Ex(cellen)cie tegens 7 £ t stuck die somma van 112 £
Standaardtekst:
DIRK ALBERTS
Bron:
Archief van de Staten van Friesland
Toegang 5
Invnr. 2669
Folio 63v
In 1625 overleed prins Maurits. Van zijn begrafenisstoet verschenen prenten, waaronder de prent van Gillis van Scheyndel, uitgegeven bij Claes Jansz Visscher. Deze prent van de lijkstatie van Maurits te Delft op 16 september 1625 was een grote voorstelling van de ceremonie, bestaande uit vier te monteren bladen, een titel en bijbehorende tekstbladen.
Betalingsordinanties op de Ontvanger Generaal 1611
Citaat:
Bernardus Formerius 's Landtschaps Historieschrijver tot een vereeringe geaccordeert eens d somma van 60 £
Standaardtekst:
BERNARDUS FURMERIUS, historieschrijver
Bron:
Archief van de Staten van Friesland
Toegang 5
Invnr. 2662
Folio 19
Ook schrijvers worden in bij de buitengewone betalingen genoemd. In dit voorbeeld gaat het om Bernardus Gerbrandus Furmerius. Hij was de historieschrijver van Friesland. Er verschenen verschillende werken van zijn hand.
Betalingsordinanties op de Ontvanger Generaal 1629
Citaat:
Dr. Pierius Winsemius Landtschaps historieschrijver tot een honorarium ende ter saecke van expensen ende vacaten gevallen voor t maken van het eerste deel sijnder Latijnsch Historie ter somma van 250 £
Standaardtekst:
dr. PIER WINSEMIUS, historieschrijver
Bron:
Archief van de Staten van Friesland
Toegang 5
Invnr. 2670
Folio 111v
In dit voorbeeld kreeg een schrijver niet een beloning als ‘vereering’ voor één van zijn werken, maar als loon. Hier gaat het om Pierius Winsemius en vermoedelijk om zijn Hostoriae ab excessu Caroli V waarvan de eerste twee boeken in 1629 werden uitgegeven bij Claude Fonteyne in Leeuwarden. Het volledige werk in zeven boeken verscheen pas na de dood van Winsemius in 1644. Winsemius was overigens op 5 december 1616 benoemd tot historieschrijver van Friesland, als opvolger van B.G. Furmerius, hierboven genoemd.
Ook veel genoteerd in de registers zijn lonen voor schrijvers die voor de boeken bijhielden: bijvoorbeeld schrijfloon voor de resolutieboeken. Ook blijkt dat in de registers betalingen vanwege het leveren van papier, inkt en pennen werd opgetekend. Zie bijvoorbeeld:
Betalingsordinanties op de Ontvanger Generaal 1607
Citaat:
Hijlck Arnoldi Poppiidr van papier, inckt ende pennen in desen jare ten dienste vande Landschappe gelevert ordonnantie passeert ter somma van 411 £ 14 st 4 pen
Standaardtekst:
HIELKJE POPPES ARNOLDI
Bron:
Archief van de Staten van Friesland
Toegang 5
Invnr. 2659
Folio 28v
Betalingsordinanties op de Ontvanger Generaal 1614
Citaat:
Dirck Albertszn boeckebijnder van enijge boecken te bijnden ende papier, inckt, pennen ende anders in lest jare alhijer in College gelevert volgens sijne overgelechte specificatie ende daerop gevolchde liquidatie ordonnantie passeert van 290 £ 5 st 8 pen
Standaardtekst:
DIRK ALBERTS, boekbinder
Bron:
Archief van de Staten van Friesland
Toegang 5
Invnr. 2663
Folio 34v
Betalingsordinanties op de Ontvanger Generaal juli 1645
Citaat:
Hans Willems coopman leveransijer van pampier, pennen ende inckt, sampt boecken ende andersins aent Landthuijs gelevert ter somma van 1281 £
Standaardtekst:
HANS WILLEMS, koopman
Bron:
Archief van de Staten van Friesland
Toegang 5
Invnr. 2673
Folio 150
Nieuwsgierig geworden naar de database, kijk dan op:
Anny Bokkinga maakte overigens al in 2006 een index op een ander deel van de Registers van betalingsordonnanties op de ontvanger-generaal van de kloostergoederen: de ‘pensiën’. Het gaat hier om uitgaven voor de pensioenen voor oud-kloosterlingen, predikanten, geleerden en ambachtslieden. Ook hierin worden echter enkele boekuitgevers en historieschrijvers genoemd. Zie hiervoor het pfd-bestand op de bovengenoemde website.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten